Introductie
SPUI is het eerste dorp wat U tegenkomt als U van Terneuzen naar Axel rijdt, dit kan per auto, bus en op de fiets, mede omdat het dorp ook is opgenomen in de vele fietsroutes die Zeeuws Vlaanderen kent.
Het aantal inwoners telt ongeveer 200, en de meeste zijn lid van de belangenvereniging en van het buurthuis "De Drie Gehughten", vinden Spui niet meer dan een gehucht. Dorp is al een een te wijdse benaming voor de paar straten rondom de Bronkreek en de karakteristieke beltmolen. Het doet daarom des te vreemder aan dat aan nauwelijks vierhonderd meter provinciale weg (Spuiweg en Spui) vier plaatsnaamborden te vinden zijn.
Spui of (ten) Zoutespui is in de zestiende eeuw ontstaan als nederzettinkje rond een schutsluis tussen twee kreekuitlopers. In eerste instantie vielen de paar huisjes onder Axel, maar toen de buurtschap wat begon te groeien, werd het gemeentelijk opgedeeld tussen de gemeenten aan beide kanten van de kreekuitlopers: Zaamslag en Axel. De bewoners hebben zich door de jaren heen echter nooit iets van een gemeentegrens aangetrokken. De meeste bewoners waren vooral gericht op Axel: in het begin van de vorige eeuw omdat Axel meer stad was en later vooral door de kerkelijke overtuiging van de meeste Spuienaren.
Die kerkelijke overtuiging dreef ook twee keer een wig in de saamhorigheid van de buurtschapbewoners. Toen de vrijgemaakten zich afscheidden van de synodalen in de gereformeerde kerk wilden veel mensen een tijdje niets van elkaar weten. Ook het schooltje van het gehucht moest twaalf jaar geleden wijken, omdat een aantal inwoners onder druk werd gezet hun kinderen naar een (Axelse) school van de eigen kerkelijke gezindte te sturen. Maar die Hoekse en Kabeljauwse twisten liggen al weer lang achter ons.
Spui is weer één en toont dat in de ene voetbalclub die door (bijna) allen wordt aangehangen en het ene buurthuis. De Drie Gehughten is ook opgericht voor inwoners van Margrette en Schapenbout.
Onze mooie molen, "Eben Haezer" , die van verre al is te zien, staat midden in het dorp, met aan de voet ervan een ruime parkeerplaats en een speeltuin voor de jeugd. Ook 's avonds mooi om te zien, want dan is ie volledig verlicht.
SPUI heeft ook een eigen voetbal vereniging, ook centraal gelegen in het dorp.
De Drie Gehuchten;
Deze naam is niet te bedenken als u weet dat het om spui gaat, maar het is wel te lezen op de muur van het buurthuis in Spui. Daar wil het een centraal punt zijn in het gebied tussen Terneuzen en Axel, tot welke gemeenten het dorp dan ook behoort. Niet ten onrechte overigens, want zolang de plaats enige betekenis had, was er een herberg, een molen, een kerk en een school.
De molen is van dat rijtje het oudst, want deze werd in 1807 als beltmolen gebouwd voor de molenaar Ant. van Kerkhoven. Het is de bekende witte windmolen Eben Haezer (dat is tot hiertoe heeft ons de Heer geholpen).
Deze molen is na een restauratie in 1982 door de molenaar J. Cappon, telg uit een bekend molenaarsgeslacht, weer in gebruik gesteld. Dit jaar is de molen opnieuw gerestaureerd en voorzien van een nieuw wiekenkruis in frisse kleuren.
Waar tegenwoordig voor de molen een groot parkeerterrein is, stond vroeger een uitspanning. Het was een oude woning, waarvan de woonkamer was ingericht als caf?. In het begin van de vorige eeuw woonde hier de familie Cortvriendt, die er tevens logement hield. Dat was prettig voor de reizende kooplui en marskramers, die er een pleisterplaats vonden. Het was in spui ene kruispunt van wegen , want behalve de doorgaande weg van Axel naar Terneuzen komt hier ook de Pootersdijk uit, die de verbinding vormt met de Graaf Jansdijk. Deze weg vormt overigens de scheiding tussen de Sparkspolder en de Nieuwe Egelantierspolder. De hierlangs staande bebouwing van gemoderniseerde woningen staat diep in de Sparkspolder. Alleen bij Spui is ook aan de zuidzijde van de dijkweg enige bebouwing ontstaan.
Axel;
Spui groeide van een buurtschap naar een dorp. Sinds het begin van de negentiende eeuw kwamen er zowel langs de hoofdweg als langs de Graaf Jansdijk steeds meer woningen. Er werd zelfs een kerk gebouwd. Spui had een gereformeerde signatuur en de leden van die kerk moesten altijd naar Axel om de kerkdiensten bij te wonen. Dit leidde ertoe dat er in 1941 werd besloten het plaatselijke verenigingsgebouw Ons Huis aan te kopen en dit om te bouwen tot kerkgebouw. Dat geschiedde in datzelfde jaar, dus in oorlogstijd. Vandaar dat het torentje dat de voorgevel van de kerk bekroont, van weinig importantie is.
Een moeilijke tijd ontstond voor de dorpelingen-kerkleden, toen als gevolg van de landelijke Vrijmaking ook hier een scheuring optrad. Dat was in 1945. Omdat de meeste kerkleden met de vrijmaking meegingen, kwam het kerkgebouw in hun handen. De minderheid was Gereformeerd-Synodaal en kwam en kwam hierna voor hun kerkdiensten in de christelijke school terecht. als na gevoerde processen voor de rechtbank het kerkgebouw weer in hun handen komt, ontstaat een tijd van ' boompje wisselen' , totdat mede als gevolg van terugloop van het ledental , de kerkleden zowel uit het kerkgebouw als uit de school verdwijnen. De school is buurthuis geworden en het kerkgebouw is al sinds vele jaren in handen van de Vrijmetselaarsloge.
Inmiddels had de hoofdweg steeds meer betekenis gekregen en vinden we aan de zuidzijde de laaggelegen bebouwing in de Zaamslagpolder. Vanouds is dit gedeelte in de volksmond bekend als het Bokkeneind. Een bewoner heeft dit op de voorgevel van zijn woning uitgebeeld.
Bronbeek;
Aan het noordeinde vinden we de kapitale boerderij Bronzicht, met grote stenen schuur en een imposant inrijhek. De naam van deze boerderij is ontleend aan de tegenover gelegen Bronbeek, een arm van de Otheense kreek. Deze beek was vroeger zeer belangrijk voor de dorpelingen, want voor de komst van de waterleiding, putte men bij de kruising met de weg daaruit het water voor huishoudelijk en persoonlijk gebruik. De beek of kreek verdwijnt al slingerend in het landschap van de Nieuwe Egelantierspolder.
Laten we ook het Eiland van De Meier niet vergeten, dat thans is opgenomen in een natuurontwikkelingsproject. dit tot vogeldomein bestaande gebied is gelegen tussen de Bronbeek en een andere uitloper van de Otheense kreek, de Grote Dulper. Spui werd vroeger ook Zoutespui genaamd naar de toenmalige vaart van Axel naar Terneuzen. Dat was de Zoutvaart, die ons herinnert aan de zoutafvoer uit de middeleeuwse moergronden rond Axel en Zuiddorpe.
Omdat deze vaart hier de Bronbeek kruiste, was een spui of sluis noodzakelijk, vandaar de naam.
Het andere gehucht is Margrette, een Frans aandoende naam, die pas in 1847 voor het eerst wordt genoemd. een verklaring van deze naam kan zijn ' magere beweiding' , want 'etten' is beweiden. Langs de hoofdweg vinden we bebouwing van uiteenlopende aard, maar het fraaist is de in de Visserspolder staande en veel gefotografeerde boerderij Vaartwijk, die niet alleen prachtig is gelegen, maar ook nog is bekroond met een luidklokje op het dak.